Tắc tia sữa là một tình trạng thường gặp ở phụ nữ trong giai đoạn cho con bú, xảy ra khi dòng sữa từ tuyến vú không thể lưu thông ra ngoài do ống dẫn sữa bị chèn ép hoặc bít tắc. Nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách, tình trạng này có thể dẫn đến viêm vú hoặc áp xe vú, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người mẹ và quá trình nuôi con bằng sữa mẹ.

Tắc tia sữa là gì?

Tuyến vú bao gồm nhiều nang tuyến sản xuất sữa, được kết nối với các ống dẫn sữa dẫn về núm vú. Khi một hoặc nhiều ống dẫn bị tắc nghẽn, sữa bị ứ lại, tạo thành khối cứng gây đau tại chỗ. Sự tắc nghẽn này có thể làm giảm lưu thông sữa, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm mô vú.

Dấu hiệu nhận biết tắc tia sữa

Bạn có thể nghi ngờ mình bị tắc tia sữa nếu thấy các biểu hiện sau:

• Xuất hiện một khối cứng, đau ở vùng vú, thường khu trú và ấn đau.
• Da vùng khối có thể đỏ, nóng nhẹ.
• Cảm giác đau tăng lên khi bắt đầu tiết sữa (letdown reflex).
• Giảm hoặc mất dòng sữa từ bên vú bị tắc.
• Sau khi cho bú hoặc hút sữa, khối có thể nhỏ lại hoặc mềm hơn.
• Một số trường hợp kèm theo đốm trắng ở đầu vú (milk bleb) do sữa tích tụ tại lỗ thoát sữa.

Nguyên nhân gây tắc tia sữa

Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Cho bé bú không đúng kỹ thuật, khiến sữa không được dẫn lưu hiệu quả.
• Bỏ cữ bú hoặc kéo dài thời gian giữa các lần bú/hút sữa.
• Dư thừa sữa (oversupply) nhưng không được vắt/hút hết.
• Áp lực cơ học từ áo ngực chật, tư thế ngủ đè ép vùng vú.
• Căng thẳng tâm lý ảnh hưởng đến phản xạ tiết sữa (giảm tiết oxytocin).

Lưu ý: Một số phụ nữ không cho con bú vẫn có thể bị tắc tia sữa do các bệnh lý như giãn ống tuyến vú (mammary duct ectasia).

Cách điều trị tắc tia sữa tại nhà

Phần lớn trường hợp tắc tia sữa có thể tự điều trị tại nhà, cải thiện trong vòng 24-48 giờ nếu được xử lý đúng cách:

• Duy trì việc cho bé bú hoặc hút sữa đều đặn, tránh để sữa ứ đọng.
• Chườm lạnh vùng ngực 10 phút/lần khi nằm ngửa, lặp lại mỗi 30 phút.
• Dùng thuốc giảm đau - kháng viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen (800 mg mỗi 8 giờ trong 2 ngày), hoặc acetaminophen (1.000 mg mỗi 8 giờ).
• Xoa vuốt nhẹ nhàng bầu vú theo hướng từ ngoài vào trong để hỗ trợ dẫn lưu sữa, tránh mát-xa mạnh hoặc nặn ép.
• Nghỉ ngơi hợp lý, giữ tinh thần thoải mái để hỗ trợ phản xạ tiết sữa.

Lưu ý: Không nên cố gắng hút hoặc nặn sữa quá mức vì có thể gây tổn thương mô vú và làm tình trạng viêm nặng hơn.

Làm sao biết ống dẫn sữa đã thông?

Nếu không còn sờ thấy khối cứng ở vú, đó là dấu hiệu tốt. Khi hút hoặc nặn sữa, có thể thấy một cục sữa đặc, dính - chính là phần sữa bị nghẽn đã được đẩy ra.

Biến chứng có thể gặp

Nếu không được điều trị đúng cách, tắc tia sữa có thể tiến triển thành:

• Viêm vú (mastitis): với triệu chứng sốt, đau toàn bộ bầu vú, ớn lạnh, mệt mỏi.
• Áp xe vú: nếu nhiễm trùng lan rộng, hình thành ổ mủ.
• Tái phát nhiều lần, gây ảnh hưởng kéo dài đến việc nuôi con bằng sữa mẹ.

Người mẹ nên đến cơ sở y tế khi:

• Khối cứng và đau không giảm sau 48 giờ chăm sóc tại nhà.
• Có dấu hiệu nhiễm trùng: sốt ≥ 38.5°C, đau nhức, vùng vú đỏ lan rộng, tiết dịch bất thường từ núm vú.
• Đau dữ dội hoặc mệt mỏi nhiều, nghi ngờ viêm vú hoặc áp xe vú.

Phòng ngừa tắc tia sữa

Để hạn chế nguy cơ tái phát, mẹ nên:

• Cho bé bú đúng cách, đảm bảo bé ngậm bắt vú hiệu quả.
• Hút sạch lượng sữa còn lại sau mỗi lần bú, đặc biệt khi mẹ có nguồn sữa dồi dào.
• Tránh bỏ cữ bú hoặc để sữa ứ đọng quá lâu.
• Mặc áo ngực phù hợp, tránh tư thế nằm đè lên ngực.
• Bổ sung nước đầy đủ, dinh dưỡng cân đối và kiểm soát stress.
• Có thể cân nhắc dùng lecithin (theo hướng dẫn của bác sĩ) để hỗ trợ làm giảm độ đặc của sữa ở người dễ tái phát.
• Nếu bạn đang cai sữa, hãy giảm từ từ bằng cách hút sữa chỉ đủ để giảm căng tức, tránh tình trạng ứ sữa gây tắc.

Tắc tia sữa là vấn đề phổ biến nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh và điều trị hiệu quả. Quan trọng nhất là lắng nghe cơ thể mình, đảm bảo dòng sữa được lưu thông đều đặn và kịp thời xử lý khi có bất thường. Việc chủ động chăm sóc vú đúng cách và duy trì thói quen nuôi con bằng sữa mẹ hợp lý sẽ giúp người mẹ trải qua giai đoạn hậu sản an toàn, khỏe mạnh và trọn vẹn.