Well-nessEscapism - Thoát ly thực tại bỏ chạy khỏi công sở

Escapism tấn công đời sống như thế nào?

Escapism hiện hữu khắp nơi, từ du lịch, thiền đến trò chơi điện tử, sách, mạng xã hội, thực tế ảo và cả phim ảnh. Ta có quá nhiều lựa chọn để thoát khỏi một thế giới không như ý.

Điển hình nhất là sự gia tăng của các tác phẩm isekai trong văn hóa đại chúng. Isekai hay Dị thế giới (異 世 界) là một tiểu thể loại manga, anime, lấy escapism làm chủ đề trọng tâm. Trong đó, nhân vật chính thường là nhân viên văn phòng, mắc kẹt ở nhịp sống đơn điệu, tẻ nhạt với câu hỏi thường trực: “Liệu điều này có bao giờ kết thúc?”

Nhưng chỉ trong nháy mắt, họ thoát khỏi “khu rừng bê tông” và bước vào một thế giới mới, một khởi đầu mới. Isekai như tấm gương phản chiếu nỗi lòng của xã hội, đưa khán giả vào đôi giày của nhân vật, có khi, bị lạc trong đó.

Tương tự, trong điện ảnh là các phim thể loại xuyên không. Con người có quyền năng “đi lại” giữa những thực tại như một cách thoát khỏi vòng lặp của cuộc sống thường ngày.

Escapism có thể trở nên độc hại

Ban đầu, escapism xuất hiện như niềm an ủi cho những tâm hồn kiệt quệ và trống rỗng. Tuy nhiên, nó sẽ phản tác dụng nếu ta dấn thân lâu dài. Escapism có thể gây nghiện khi thứ bạn dính vào là rượu hay chất kích thích.

Một vấn đề khác chính là maladaptive daydreaming (chứng rối loạn mơ mộng). Hiện tượng này thường xảy ra ở những người có chấn thương tâm lý. Họ chọn mơ mộng, phiêu du trong những tình huống giả định để thoát khỏi thực tại đau lòng.

Tuy nhiên, chìm đắm vào thế giới tưởng tượng sẽ tách bạn khỏi những tương tác lành mạnh và trách nhiệm trong thế giới thực.‌ Tệ hơn, bạn lúc nào cũng ở trạng thái “lơ lửng,” không thể phân biệt thật-giả.

Theo Psychology Today, escapism có thể dẫn tới trì hoãn (procrastination) nhưng tùy trường hợp. Cụ thể, giáo sư Sarah Kohler đã thực hiện khảo sát với những sinh viên về hành vi thoát ly bằng việc xem TV. Kết quả nhận thấy có dấu hiệu của sự trì hoãn nhưng còn nhiều sai số tâm lý khác như thói quen, tâm trạng. Và bản thân ranh giới giữa thoát ly thực tại và trì hoãn cũng chưa rõ ràng.

Nhưng tại sao escapism vẫn cần thiết?

Lợi ích escapism có thể dành cho một người lý trí không thể chống chọi với tuyệt vọng, cô đơn và thậm chí là tự làm hại bản thân. Nhà phân tâm học Sigmund Freud cho rằng, escapism là cần thiết vì chúng ta không thể tồn tại với chỉ một chút sự thỏa mãn từ cuộc sống thật.

Thực tế, những bất ổn, hỗn loạn ngày càng gia tăng và cuộc sống đang trở nên khắc nghiệt hơn bao giờ hết. Nhu cầu vượt lên giới hạn của cơ thể, không gian vật lý, gia đình, xã hội, văn hóa, sinh thái tự nhiên, đối với một số người, có thể chỉ được đáp ứng bằng escapism.

Đó là lý do tại sao xu hướng du lịch nở rộ và được ví như một cuộc tẩu thoát khỏi cuộc sống nhàm chán. Như lời triết gia Alain de Botton, du lịch không phải để rời khỏi nơi chúng ta sống, mà là để rời khỏi phiên bản của mình ở đó. Chung quy, ta đi du lịch cốt để tìm chính mình.

Sự ra đời của digital nomad (dân du mục kỹ thuật số) cũng như một cách thoát khỏi lối đi làm công sở thường ngày. Xu hướng này không chỉ tạo điều kiện linh hoạt cho “người làm công” mà còn là sự thích nghi trước biến chuyển xã hội sau đại dịch.