Dân ca dân tộc Mông là thể văn vần. Nội dung các làn điệu dân ca ca ngợi về tình yêu đôi lứa, lao động sản xuất, răn dạy con cháu những điều hay, lẽ phải... Dân ca Mông do đồng bào sáng tác và được truyền miệng từ nời này sang đời khác. Lời lẽ hết sức giản dị, chân chất, ngay cả khi nói về tình yêu:
"Đôi chúng ta
Đứng trên bờ ruộng
Vỗ cánh cho đẹp
Bay đến ao to
Bay đến ao lớn
Cùng nhau đi chơi..."
Hoặc khi bị người con gái trách cứ chàng trai vì sao lâu không đến thăm thì lời thanh minh của chàng trai cũng thật thà, chất phác:
"Tháng giêng nhớ mà không đến được
Tháng hai lại muốn đi phát nương
Tháng ba muốn về lại làm ruộng, làm nương
Tháng tư mạ già, tháng năm cấy..."
Và đằng sau lời giải thích đầy thuyết phục ấy còn hé lộ cho người con gái thấy bản tính cần cù, chịu khó của chàng trai. Đó chính là người đàn ông có thể là chỗ dựa vững chãi cho người con gái sau này.
Những lời răn dạy của người Mông thông qua câu hát dân ca thường hết sức tinh tế, nhẹ nhàng. Khi muốn nhắc người con gái Mông về nghề thêu truyền thống, họ dành lời ca ý nhị:
"Gái đẹp không biết làm lanh cũng xấu
Gái xinh không biết cầm kim là hư"
Người Mông thường đánh giá tài năng, vẻ đẹp của phụ nữ qua khả năng thêu trang phục truyền thống được mặc trong chính ngày cưới của cô gái đó. Vì vậy, bé gái Mông mới lên 9-10 tuổi đã được các bà, các chị dạy thêu thùa. Và từ những câu dân ca mộc mạc này mà phụ nữ dân tộc Mông hiểu hơn về trang phục truyền thống và biết cách gìn giữ báu vật của tổ tiên:
"Lớn lên em theo mẹ tập thêu
Theo chị nhuộm chàm, in hoa trên áo mới".
Với người đàn ông dân tộc Mông, ngay từ bé đã được dạy về tính tự lập và công to, việc lớn phải gánh vác:
"Lớn lên anh theo cha đi cày nương
Theo anh vào rừng săn thú".
Và ý thức phải trở thành trụ cột cho gia đình cứ từ từ ngấm vào chàng trai Mông qua làn điệu dân ca, để rồi khi trưởng thành, chàng trai đều phải cố gắng thực hiện cho được bổn phận, trách nhiệm của người đàn ông.
Ngày nay, dù cuộc sống có nhiều thay đổi, song làn điệu dân ca vẫn được người Mông gìn giữ từ đời này qua đời khác và trở thành cẩm nang răn dạy các thế hệ con cháu.
