Tiếng lóng trong tiếng Việt của thế hệ Z hay được gọi ngắn là ngôn ngữ gen Z,[1][2] những người sinh ra trong giai đoạn những năm 1990 đến cuối những năm 2000 (hoặc đầu những năm 2010) đã bắt đầu được sử dụng rộng rãi từ những năm 2010 khi thế hệ này bắt đầu trưởng thành và tiếp xúc với công nghệ từ sớm. Các cụm từ tiếng lóng này càng được trở nên phổ biến thông qua các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Facebook, Instagram... bằng việc kết hợp nhiều ký tự, ngôn ngữ, biểu tượng hay pha tạp với các loại ngôn ngữ khác nhau mà không theo bất kỳ quy tắc. Tiếng lóng trong tiếng Việt của thế hệ Z cũng thường trở thành chủ đề tranh cãi trong việc lạm dụng từ ngữ này trong các văn bản hành chính, giao tiếp hay thậm chí là các kỳ thi của thế hệ trẻ. Tiếng lóng cũng được biến tấu các từ ngữ người lớn nhằm để tránh qua các chính sách kiểm duyệt của các nền tảng mạng xã hội.
Tiếng lóng trong tiếng Việt đã xuất hiện từ lâu và trong Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ Việt Nam năm 1986 cũng định nghĩa về tiếng lóng là "cách nói một ngôn ngữ riêng trong một tầng lớp hoặc một nhóm người nào đó, nhằm chỉ để cho trong nội bộ hiểu được với nhau mà thôi".[3] Tiếng lóng của thế hệ Z được cho là khá khác biệt so với tiếng lóng của các thế hệ trước đó.[4] Việc giao tiếp dễ dàng với Internet càng làm cho tiếng lóng trở nên phổ biến ở mức độ rộng rãi và nhanh hơn trước rất nhiều.[5] Thế hệ Z cũng được cho là có tư duy đột phá hơn các thế hệ trước đó, sẵn sàng đón đầu xu thế và sinh ra đã có sự hiện diện bên cạnh của Internet.[6] Theo báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, "thanh niên Việt Nam hiện nay thích sử dụng tiếng lóng, coi nó như một thứ mốt [...]" và báo động tình trạng lạm dụng tiếng lóng trong giới trẻ ở Việt Nam.[7] Tiếng lóng của thế hệ Z được hình thành mà không theo bất kỳ quy luật nào từ việc kết hợp lộn xộn giữa các biểu tượng, viết tắt, con số, dấu câu hay pha tạp giữa tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Việt...[8] Thậm chí trong Luật Báo chí 2016, việc "góp phần giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt" đã được đưa vào và xem là một trong những nhiệm vụ quan trọng của báo chí và nhà báo.[9]
Thuật ngữ lóng Định nghĩa Nguồn gốc Ví dụ Biến thể Nguồn 1 Jack 5 triệu Sau khi ca sĩ Jack bị dính vào bê bối chu cấp 5 triệu đồng mỗi tháng cho con gái, cộng đồng mạng Việt Nam đã truyền tai việc "1 Jack = 5 triệu". "Cho mình 1 Jack đi chơi lễ đi".- 1 Villa = 400 triệu
- 1 Chubin = 2 Jack
- "6677" - Xấu xấu, bẩn bẩn
- Thắm
- Sen
- Dảk - ("Dark", hình thức đùa cợt trên nỗi đau hoặc đơn giản chỉ là thể hiện sự hài hước)
Ké fame Hám fame
[27] Flex Hành động khoe khoang hoặc phô trương những thứ vượt trội của bản thân theo hàm ý tích cực, truyền cảm hứng. Bắt đầu trở nên phổ biến khi một hội nhóm Flex đến hơi thở cuối cùng trên Facebook được ra đời với vài triệu thành viên. "Để tôi flex cho cả nhà xem nhé!" [28] G9 Được hiểu là "chúc ngủ ngon". Xuất phát của cụm từ này là "good night" trong tiếng Anh và được ngắn gọn hóa thành "G9" với "G" là viết tắt chữ cái đầu của từ "good" và "9" được đọc là "nine" trong tiếng Anh, đồng âm với từ "night". "Tạm biệt nha, g9". [29] Gét gô Được hiểu là "đi thôi" hoặc "làm theo", theo các đọc lái từ cụm từ tiếng Anh là "Let's go". Cụm từ bắt nguồn từ việc một TikToker có tên Tới Trời Thần khi phát âm sai cụm từ "Let's go" thành "Gét gô" khi thực hiện thử thách 6 ngày 6 đêm dưới bãi sình. "30 ngày nữa đi Đà Lạt. Gét gô" Get gô [30] Hồng Hài Nhi Cụm từ được sử dụng để ám chỉ các mối quan hệ giữa trai trẻ với một người lớn tuổi hơn. Trong đó, "Hồng hài nhi" được hiểu là trai trẻ. Trào lưu được cho là xuất phát từ mạng xã hội Trung Quốc với tên gọi "thợ săn Hồng Hài Nhi" và sau đó trở nên phổ biến ở Việt Nam" "Thợ săn Hồng Hài Nhi"- "Ngưu Ma Vương" - ám chỉ người đàn ông lớn tuổi hơn
- "Tiểu Tiên Nữ" - ám chỉ các cô gái trẻ tuổi hơn
- "Nhị Lang Thần" - ám chỉ cho các cặp đôi bằng tuổi
"Khum thích nha"
[34] Kiwi kiwi Mang ý nghĩa "quá ngon", tương tự như cách dùng từ "mlem mlem". Bắt nguồn từ một đoạn video ngắn trên TikTok, khi một người uống trà vị kiwi và cảm thấy ngon nên cứ lặp đi lặp lại "kiwi kiwi" rất nhiều lần. "Món này thật kiwi kiwi". [35] Lò vi sóng Sử dụng để chỉ hành động chia tay xong rồi quay lại quá nhiều ở các cặp đôi đang trong quá trình yêu đương. Cụm từ được sử dụng dựa trên công năng của lò vi sóng khi sở hữu khả năng hâm nóng thức ăn, sau đó thức ăn nguội rồi lại hâm nóng. "Mối quan hệ lò vi sóng" [36] Luật hoa quả Ám chỉ "luật nhân quả" khi đọc trại từ "nhân" thành từ "hoa" cho đồng bộ với tên của các loại trái cây, hoa quả. Cụm từ bắt nguồn từ video ngắn kể về những người muốn làm "giang hồ" nhưng lại sợ bị người khác đánh, nên khi nói thẳng cụm từ "luật nhân quả" thì người này đã nói thành "luật hoa quả". "Luật hoa quả không chừa một ai".- "Quả táo" - Quả báo
- "Quả táo nhãn lồng" - Quả báo nhãn tiền
- "Bớt địa lý đi bạn ơi" - Bớt đạo lý đi bạn ơi.
- "Bớt thể dục lại" - Bớt thể hiện lại.
- "Ngữ văn lên coi" - Văn minh lên coi.
- "Toán học mà nói" - Thẳng thắn mà nói.
Mãi keo
[42][43] Mlem mlem Có thể hiểu như "măm măm", thể hiện một thứ gì đó ngon lành, hấp dẫn. Năm 2015, trên Imgur hay Reddit đã lan truyền video ngắn một chú mèo uống nước và phát ra âm thanh tương tự "mlem mlem". Cụm từ này cũng có thể ám chỉ con người, thay vì thức ăn như người đó xinh đẹp, hấp dẫn hoặc "ngon". "Con nhỏ đó mlem mlem quá""Chỗ này bán đồ ăn mlem mlem ghê"
[44] Namkiki Được hiểu là "Nam Kỳ", một từ phân biệt vùng miền ở Việt Nam. Cụm từ này xuất phát từ TikTok được tạo nên nhầm ám chỉ cụm từ "Nam Kỳ" và được sử dụng như một cách để phân biệt vùng miền. "Chỉ có thể là namkiki". [45] Nà ní Bắt nguồn từ "何" trong tiếng Nhật, được hiểu là "cái gì". Xuất phát từ cụm từ "nani" trong tiếng Nhật, được dịch sang tiếng Việt hiểu là "Cái gì?". "Nà ní" Na ni [46] Ní Sử dụng kết hợp với từ "mấy" thành "mấy ní" hoặc để riêng "ní", nhằm ám chỉ sự thân thiết. "Ní" có xuất phát từ trong tiếng Hoa, khi người dân ở đồng bằng sông Cửu Long đọc trại cụm từ "nị, ngộ" mà thành. "Chiều qua nhà tui chưa nha mấy ní". [47] Ngoan xinh yêu Được hiểu như sự ngoan ngoãn, dễ thương đối với một người nào đó Xuất phát trên TikTok trong một video gia đình, khi người mẹ gọi đứa con là "Ngoan xinh yêu của mẹ đâu rồi". "Ngoan xinh yêu của anh đâu rồi?" [48][49] Parky Được hiểu là "Bắc Kỳ", một từ phân biệt vùng miền ở Việt Nam. Cụm từ này xuất phát từ TikTok được tạo nên nhầm ám chỉ cụm từ "Bắc Kỳ" và được sử dụng như một cách để phân biệt vùng miền. "Đúng là parky" [45] Phở bò Chỉ sử dụng phổ biến trên TikTok với nghĩa ám chỉ nền tảng Facebook. Nhằm lách các chính sách hạn chế từ ngữ của nền tảng mạng xã hội khác của TikTok, mà thế hệ Z đã gọi "phở bò" như một cách nói lách ám chỉ Facebook, khi nền tảng này ở Việt Nam được viết tắt thành "F" và "B". "Lướt phở bò đi"."Liên hệ mình bên phở bò nha".
[50] Rén Ám chỉ hành động sợ sệt, không dám làm một điều gì đó. Bắt nguồn từ một nữ sinh nói chuyện với giọng điệu thách thức 4 học sinh khác theo kiểu, "rén rồi thì nói đi cưng". "Mày rén rồi chứ gì?""Rén rồi thì nói đi cưng".
[51] Sẽ gầy Hành vi quan hệ tình dục cùng giới. Xuất phát từ "sex gay" trong tiếng Anh, nhưng cụm từ "sex" được biến đổi thành "sẽ" do lỗi gõ Telex, còn "gay" được thêm dấu thành "gầy". "Phim sẽ gầy" [33][32] Sít rịt Ám chỉ sự may mắn hiếm có mà mình gặp phải hoặc sự xui xẻo đến mức không nghĩ sẽ diễn ra. Xuất phát từ việc phiên âm cụm từ "secret", được hiểu là "bí mật" trong tiếng Việt. Cụm từ trở nên thông dụng khi trào lưu "xé túi mù" trở nên phổ biến và những "túi mù" có quà đặc biệt thường được gọi là "secret" với tỷ lệ trúng cực thấp. Cụm từ này sau đó được lái sang tiếng Việt "sít rịt" nhằm ám chỉ việc khó có thể diễn ra. "Bốc trúng sít rịt" [52] Slay Được sử dụng để ngưỡng mộ, khen mộ ai đó làm tốt hoặc "rất đỉnh". Dược dịch từ cụm từ "slay" trong tiếng Anh theo nghĩa "hạ gục", "làm say đắm" theo hướng tích cực. "Trông bạn slay thế" [53] Thăm ngàn Được hiểu là "làm việc", xuất phát từ cách phát âm "ทำงาน" trong tiếng Thái Lan. Cụm từ được sử dụng nhiều lần trong một đoạn video quảng cáo phân bón của Thái Lan, trở nên phổ biến trên mạng xã hội Việt Nam vào năm 2020. "Thăm ngàn, kẹp ngần, khỏ mia" [54] Trà xanh Tương tự "tiểu tam" hay "người thứ ba", chen chân vào mối tình của người khác. Bắt nguồn từ "biểu lục trà" trong bộ phim Mối quan hệ kiểu Trung Quốc vào năm 2016 và có một nhân vật nữ dùng nhiều thủ đoạn để quyễn rũ nam chính và được anh gọi là "biểu lục trà". Tuy nhiên, khi du nhập vào Việt Nam, cụm từ này được thay đổi thành "trà xanh" ám chỉ "kẻ thứ ba". "Có vẻ như người đó là trà xanh". [55] Trôn Cách Việt hóa của giới trẻ cho cụm từ "troll" trong tiếng Anh. Cụm từ được lan truyền sau khi các TikToker Việt Nam hành động đùa giỡn một ai đó, sau đó thì bảo "trôn Việt Nam, trôn Việt Nam". "Trôn thôi, trôn Việt Nam, trôn Việt Nam" Trôn + địa danh ở nơi nào đó [56] Ultr Viết ngắn của cụm từ "U là trời", mang nghĩa tương tự "Ơi là trời" - một câu cảm thán. Không rõ. "U là trời! Người gì mà đẹp dữ vậy". [57] Wibu Được hiểu là những người hâm mộ anime, manga, văn hóa Nhật Bản một cách cuồng nhiệt hoặc thể hiện bản thân mình am hiểu văn hóa Nhật Bản. Wibu là cách gọi cụm từ "Weeaboo" mà tiền thân của nó là "Wapanese", được kết hợp từ "white" hoặc "wannabe" với "Japanese". Khi xuất hiện tại Việt Nam, "Weeaboo" đã trở thành "Wibu". "Thằng đó là Wibu chắc". [58] Xì trây Đọc trại từ tiếng Anh cụm từ "straight", ám chỉ những người dị tính và kỳ thị cộng đồng LGBT. Xuất phải từ cụm từ "straight" trong tiếng Anh, được các thế hệ Z trong cộng đồng LGBT ám chỉ những người dị tính có hành vi kỳ thị họ. "Xì trây thượng đẳng có ổn không?". [59] Xịt keo Ám chỉ một trạng thái ngạc nhiên, đứng hình... và không nói nên lời. Xuất phát từ biểu cảm của á hậu Mai Ngô khi cô có những biểu cảm dành cho thí sinh trong chương trình Hoa hậu Chuyển giới Việt Nam. "Bị xịt keo cứng ngắt" [60] Xu cà na Xui xẻo, "xu" được đọc theo cách hiểu là "xui" và được bổ sung cụm từ "cà na" được hiểu là một quả chua và hơi chát, mang hàm ý tiêu cực. Cụm từ được trở nên nổi tiếng và phổ biến khi hiện tượng mạng Võ Minh Hiếu sử dụng trong các phiên livestream của mình. "Mới sáng sớm đã thấy xu cà na" [61][62] Yang lake Kết hợp giữa tiếng Việt và tiếng Anh. Từ "yang", đọc lái là "giang" và "lake" trong tiếng Anh dịch ra là "hồ". Cụm từ được hiểu là "giang hồ". Tuy nhiên, nó ám chỉ cho người "giả làm giang hồ". Cụm từ xuất phát từ khoảng đầu năm 2020, từ lối chơi chữ của thế hệ Z với hàm ý miệt thị một cách hài hước. "Phiêu bạt yang lake""Người trong yang lake"
[63]Đăng tải trên báo Tuổi trẻ thủ đô, tờ này cho rằng việc sử dụng tiếng lóng thường xuyên và quá nhiều làm cho bản thân quên đi ý nghĩa ban đầu của từ ngữ đó. Thậm chí, trở thành thói quen và đưa các ngôn ngữ đó vào văn bản hành chính, nói chuyện với người lớn, cấp trên... khiến người khác cảm thấy không được tôn trọng.[64] Thậm chí, Tạp chí điện tử Thương hiệu & Pháp luật còn cho rằng, thế hệ trước có thể xem thế hệ Z sử dụng từ ngữ lạ như một "sự suy đồi văn hóa".[6] Báo Thanh Niên cho rằng, tiếng lóng ra đời nhằm cho thế hệ trẻ khẳng định cái tôi và vị thế của bản thân trong xã hội.[8] Nhiều ý kiến cho rằng việc lạm dụng sẽ dần biến loại tiếng "lai căng" trở thành ngôn ngữ chính thức của tiếng Việt như thói quen vô thức của các thế hệ trẻ. Nhiều tờ báo Việt Nam cũng đã cảnh cáo cho rằng các bộ phim dành cho tuổi mới lớn cũng đang "cổ súy" cho giới trẻ khi sử dụng tiếng lóng vào các chương trình truyền hình.[8] Tuy nhiên, nhiều từ ngữ như "cà khịa" cũng được phát hiện sử dụng phổ biến trên nhiều tờ báo ở Việt Nam.[a] Thông qua các mạng xã hội và đặc biệt là TikTok, "ngôn ngữ của gen Z" cũng dần dần bắt đầu xuất hiện môi trường văn phòng.[1] Vào năm 2019, khi đội tuyển Việt Nam giành chiến thắng nhiều tờ báo ở Việt Nam đã sử dụng từ "bão" hoặc "đi bão" để ám chỉ hành động ra đường cổ vũ. Tuy nhiên, tạp chí Người Làm Báo cho rằng việc này có thể sẽ khuyến khích, cổ vũ gây "mất trật tự công cộng, thậm chí cổ xúy cho phong trào đua xe trái phép" hay làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt.[9]
Nhiều từ ngữ người lớn cũng được cho là đã sử dụng tiếng lóng nhằm để vượt qua chính sách của các nền tảng mạng xã hội như "sẽ gầy" (ám chỉ quan hệ tình dục đồng giới), "hút độc rắn" (ám chỉ quan hệ tình dục bằng miệng), "dầu gió" (ám chỉ loại thuốc kích dục), "xúc bình xăng con" (ám chỉ thủ dâm ở nam giới)...[33][32] Tờ Thể thao & Văn hóa, cũng đã lên bài cảnh báo phụ huynh trước những từ lóng được xem là dung tục và không phù hợp trên mạng xã hội. Tờ báo này cũng cho rằng các từ ngữ tiếng lóng người lớn còn có cả "một hệ sinh thái".[32]
Ở chương trình phổ thông, nhiều giáo viên cho rằng học sinh đã bị lạm dụng vào tiếng lóng và thậm chí còn đưa nó vào những bài kiểm tra hay ngay cả kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông với những cụm từ "ah" (à), "ko" (không), "of" (của), "j" (gì)...[8] Tuy nhiên, ở tờ báo Quảng Trị, nhiều giáo viên lại cho rằng không ghi nhận trường hợp nào học sinh lạm dụng từ lóng trong thi cử.[2]
Trong một bài nghiên cứu của Khoa Du lịch & Ngoại ngữ Trường Đại học Sao Đỏ, đơn vị này cho rằng để học tốt một ngôn ngữ nào đó thì "không thể bỏ qua tiếng lóng" và loại tiếng này "đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc học một ngôn ngữ nào đó".[67]